Zakopane to nie tylko zimowa stolica narciarska czy po prostu popularna miejscowość przyciągająca mniej lub bardziej aktywnych turystów. Można zaryzykować stwierdzenie, że jest to kolebka polskiego folkloru, a na pewno charakterystycznego stylu podhalańskiego, nazywanego też stylem zakopiańskim. Dotyczy on nie tylko samych budynków, choć to one dały mu początek. Obecnie stylem zakopiańskim wyróżniają się również meble czy inne elementy wyposażenia gospodarstwa domowego, a nawet sztuka wywodząca się z tego regionu. W szerszym kontekście styl zakopiański można dostrzec niemal w każdej dziedzinie kultury.
Styl zakopiański i jego źródła
Historia Zakopanego jako miejscowości jest dość krótka. Początkowo pomieszkiwali w niej górale poszukujący zielonych pastwisk dla swoich owiec, później jedyny alpejski łańcuch górski w tej części Europy został doceniony przez kuracjuszy. Rozwinął się tam także przemysł metalurgiczny. Dopiero pod koniec XIX wieku zaczęto tam wznosić nowe budynki mieszkalne, głównie inspirowane stylem typowym dla austriackich czy szwajcarskich budowli górskich. Nie bez znaczenia był też fakt, że Zakopane w burzliwej historii Polski pod zaborami jawiło się jako miejsce wolne od wpływów wielkiej polityki. To przyciągało cyganerię artystyczną i inteligencję uciekającą przed wpływami zaborców. Pewnym przełomem stało się zlecenie Stanisławowi Witkiewiczowi zaprojektowanie willi dla Zygmunta Gnatowskiego. Witkiewicz wykorzystał niektóre tradycyjne rozwiązania i wzbogacił je o elementy charakterystyczne dla secesji, która w owym czasie stawała się głównym nurtem w sztuce. Dom przez niego zaprojektowany tak, by służył zamożnym właścicielom. Kolejne domy budowane w stylu zakopiańskim na różne sposoby wykorzystywały specyficzne spadziste dachy i wysokie podmurówki z tłuczonego kamienia i okna zakończone dekoracyjnym łukiem. Inną cechą charakterystyczną było budowanie piętra w pozycji prostopadłej do parteru.
Wille budowane w stylu zakopiańskim zwykle były bogato zdobione. Na dachach prawie zawsze znajdowały się pazdury, zaś nad oknami i drzwiami tzw. słoneczka. Na poddaszach zresztą królowały przytulne pokoiki. Wszechobecne były rzeźbione w drewnie motywy roślinne – również typowe dla secesji. Witkiewiczowskie domy z kolei od południowej strony niemal zawsze posiadały werandy zwane przyłapami.
Do dziś zachowały się takie budynki zaprojektowane przez Witkiewicza jak Willa Koliba, Willa Oksza, czy Willa Konstantynówka, a także kaplica na Jaszczurówce.
Styl zakopiański – nie tylko w architekturze
Zarówno bohema artystyczna, jak i arystokraci pomieszkujący w Zakopanem szybko podchwycili styl propagowany przez Witkiewicza opowiadając legendę jakoby była to scheda po rdzennych ludach słowiańskich, co oczywiście było romantyczną bajką, ale niewiele miało wspólnego z prawdą. Mimo to pod wpływem tego impulsu rozwinęło się charakterystyczne zdobnictwo w sztuce zarówno tej wysokiej, jak i tej codziennej, użytkowej. Motywy góralskie przeplatały się z płynnymi formami secesji i urzekały misterną ornamentyką. Zdobiły sprzęty domowe, ale też ubrania, porcelanę czy nawet instrumenty.
Syn Witkiewicza, choć utalentowany, w polskiej kulturze zapisał się innymi osiągnięciami, dlatego też idea stylu zakopiańskiego umarła wraz z jego propagatorem. Na próżno było szukać godnego następcy, który kontynuowałby dzieło.
Dziś nadal można dostrzec cechy typowe dla zakopiańskiej secesji w licznych pamiątkach czy rękodziele. I choć stali mieszkańcy miasta coraz częściej mieszkają w nowoczesnych domach, to jednak turyści wciąż doceniają pensjonaty wznoszone właśnie na modłę witkiewiczowską.
Zobacz również:
