Zakopane ma ciekawą, choć jak na standardy polskich miast niezbyt długą historię. Mimo że jest to miasteczko wysunięte skrajnie na południe, otulone górami, nie oparło się zmianom geopolitycznym, ma dość nietypową historię. Można je porównać do dwudziestokilkulatka, który długo poszukiwał swojej życiowej drogi, by w końcu odnaleźć to, w czym jest najlepszy. Zakopane okazało się świetnym uzdrowiskiem i niezastąpionym punktem na turystycznej mapie Polski.
Zakopane – królewskie osady pasterskie
Początkowo na terenach dzisiejszego Zakopanego były pastwiska i osady pasterskie. Gromadziły się wzdłuż potoków takich jak Zakopianka, Cicha Woda czy Biały Dunajec. Do tej pory właśnie ulica Krupówki chociażby wiąże się z tym okresem. Teren dzisiejszego Zakopanego był miejscem tzw. przepasek, gdzie pasterze pędząc swoje stada przez szlak na Gubałówce decydowali się pozostać w kotlinie aż do zejścia śniegu z gór. Przez wieki wykorzystywane w sposób nieuregulowany żadnym prawem były to miejsca doceniane przez pasterzy, którzy w końcu zaczęli się tam licznie osiedlać na stałe. Co ciekawe, sama nazwa „Zakopane” po raz pierwszy pojawiła w 1605 roku, a odnotowała ją Kronika Parafii Czarnodunajeckiej.
Prawdopodobnie pierwszy przywilej osadniczy dla tych ziem został wydany dopiero w 1578 roku przez Stefana Batorego. W 1670 roku z kolei zachował się odpis przywileju zatwierdzonego przez Michała Wiśniowieckiego.
W 1676 roku Zakopane obejmowało Olczę i Poronin i było zasiedlone przez 43 mieszkańców. Początkowo było własnością samego króla, jednak później trafiło we władanie skarbu austriackiego. Przełom wieków XVII i XVIII był dla mieszkańców Zakopanego okresem powolnego rozrastania się, choć wciąż bez wielkiego rozwoju. Mieszkańcy zajmowali się głównie pasterstwem i rolnictwem, które jednak nie było zbyt dochodowe. Pewne zmiany przyniósł rok 1766, w którym rozpoczęto budowę huty żelaza w Kuźnicach. W 1824 roku wieś wraz z fragmentem Tatr została zakupiona przez węgierską rodzinę Homolacsów. To oni rozwinęli w Zakopanem przemysł hutniczy. Kilka lat później huta stała się najważniejszym ośrodkiem metalurgicznym w całej Galicji, zaś hutnictwo stało się dla mieszkańców bardziej dochodowym zajęciem niż rolnictwo.
Zakopane jako uzdrowisko
Mniej więcej w tym samym czasie, czyli na przełomie XVIII i XIX wieku Kuźnice zaczęły przyciągać pierwszych górskich badaczy i kuracjuszy. W 1818 roku Zakopane liczyło już 340 domów i niespełna 2000 mieszkańców. W 1847 roku zbudowano pierwszy drewniany kościół przy ul. Kościeliskiej, a rok później otwarto szkółkę parafialną.
Druga połowa XIX wieku to rozkwit Zakopanego jako letniska. Przyczyniły się do tego dwa wydarzenia. Pierwszym było wydanie w 1860 roku pierwszego przewodnika po Tatrach Eugeniusza Janoty, a wkrótce także Walerego Eliasza. Drugim okazało się przybycie do Zakopanego znanego warszawskiego lekarza – Tytusa Chałubińskiego, który niejako rozpropagował Zakopane jako miejsce, w którym można odpocząć i podreperować zdrowie. W owym czasie wieś doczekała się już statusu autonomicznej gminy i pierwszej poczty oraz karczmy.
W 1875 roku w Kuźnicach otwarto pierwszy punkt związany z wodolecznictwem. Hutnictwo zeszło na dalszy plan, aż w końcu upadło zupełnie jeszcze przed końcem XIX wieku. Tymczasem powstało kilka szkół w tym Szkoła Przemysłu Drzewnego i szkoła koronkarska dla dziewcząt. Wieść o Zakopanem jako uzdrowisku docierała w coraz dalsze zakątki Polski, skąd ściągała arystokracja i bohema artystyczna. W 1886 roku Zakopane oficjalnie uzyskało status uzdrowiska (tzw. Stacji Klimatycznej). Trzy lata później właścicielem Zakopanego stał się Władysław Zamoyski. Kupił je na licytacji za 460002 złote i 3 centy. Hrabia nabył w ten sposób nie tylko samą osadę, ale też i fragment samych Tatr i jako nowy właściciel starał się zmodernizować miasteczko. Za jego panowania powstały wodociągi, muzea, szkoły i inne budynki użyteczności publicznej. Kazał także zalesiać zbocza Tatr. To on dał podwaliny pod dzisiejszy park narodowy. Otworzył też kolejne szkoły.
W 1900 roku w Zakopanem znajdowało się już 1075 budynków, w których mieszkało 5768 osób. W 1933 roku Zakopane oficjalnie stało się miastem – uzyskało pełne prawa miejskie.
Zakopane w XX wieku
Przełom wieków oraz dwudziestolecie międzywojenne stały się niejako złotym czasem dla kultury Zakopanego. Z całej Polski i zza granicy ściągała bohema artystyczna – literaci, malarze, muzycy czy inteligenci wspierający rozwój taternictwa i turystyki w całym regionie.
Na zawsze z Zakopanem zostaną związane takie postaci jak Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Stanisław Ignacy Witkiewicz czy sam Stanisław Witkiewicz, który zapoczątkował tzw. styl zakopiański.
O ile I wojna światowa nie odbiła się piętnem na Zakopanem, o tyle już II wojna światowa spowodowała, że odegrało dość istotną rolę. Okazało się świetnym miejscem przerzutowym do Węgier, zaś piwnice hotelu „Palace” stały się aresztem Gestapo. Niemcom zresztą szczególnie przypadło do gustu malowniczo położone miasteczko. W 1940 roku w willi „Pan Tadeusz” zorganizowano konferencję NKWD i Gestapo, gdzie opracowano metody walki z polskim podziemiem.
Wiek XX to też rozwój sportów zimowych w Zakopanem. Trzy razy odbywały się tam mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym (1929, 1939, 1962), a także mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim (1939) oraz Puchar Świata w narciarstwie alpejskim (1974).
Dziś jest to głównie miejsce związane z turystyką, ale też i kulturą, a także stanowi bogate źródło wiedzy historycznej z fascynującego okresu Młodej Polski.
